برای ساخت صفحات وب پویا نیاز به نوشتن دستورات برنامه نویسی(علاوه بر تگ های HTML)  است . دو نوع برنامه نویسی مبتنی بر وب وجود دارد :

• برنامه نویسی سمت سرویس گیرنده ((Client-Side
• برنامه نویسی سمت سرویس دهنده(Server-Side)

در ادامه به توضیح روش های موجود برای این دو نوع برنامه نویسی می پردازیم:

اگر فرایند درخواست و نمایش صفحات وب را در نظر بگیریم ، دو عنصر اصلی در این ارتباط سرویس دهنده و سرویس گیرنده هستند. صفحات وب روی سرویس دهنده قرار داشته و از طرف سرویس گیرنده درخواست می شوند. و پس از دریافت صفحه یا نتیجه اجرای صفحه، آنرا نمایش می دهند. حال با توجه به محل اجرای کدهای برنامه نویسی داخل صفحه وب دو حالت داریم.

برنامه نویسی  سمت سرویس گیرنده

در این مدل،کدهای برنامه نویسی به همراه صفحه وب از سرویس دهنده به سرویس گیرنده منتقل شده و در صورت نیاز توسط مرورگر تفسیر و اجرا می شوند. اجرای این کدها می تواند ظاهر صفحه یا محتوای آنرا در صورت وقوع رویدادهای ماوس و صفحه کلید دچار تغییر کند. به عنوان مثال با قرار گرفتن نشانگر ماوس روی یک گزینه، کدهایی اجرا شده و منوی آنرا باز کند. یا با حرکت نشانگر ماوس روی سطرهای یک جدول پس زمینه سطر جاری تغییر کند. در این تکنولوژی، مرورگرها دستورات برنامه نویسی را جهت توليد كدهای HTML و در زمان درخواست يك صفحه توسط  كاربر ، استفاده خواهند كرد. بنابراين محتويات يك صفحه بر اساس درخواست كاربران و بصورت پويا ايجاد خواهد شد.

تاكنون تكنولوژي های متعددی بر اساس رويكرد فوق مطرح و در اختيار طراحان و مولفان صفحات وب پويا قرار گرفته شده است . جاوا اسكريپت بیشترین کاربرد را در این زمینه دارد.

Javascript

جاوااسكريپت (JavaScript) ، ‌اولين زبان اسكريپت در رابطه با مرورگرها است . زبانهای اسكريپت بعنوان حد ميانه بين كدهای HTML و زبانهای معمولي برنامه نويسي قرار داشته و بصورت مفسری عمل مینمايند. جاوااسكريپت را نبايد با زبان برنامه نويسي جاوا اشتباه گرفت . این زبان توسط شركت نت اسكيپ ارائه گردیده است و امروزه توسط  اکثر مرورگرها پشتیبانی می شود. بخشي از گرامر زبان فوق نظير ساختار اوليه ، از جاوا گرفته شده است.جاوااسكريپت دارای امكانات متعدد و قدرتمندی جهت كنترل و مديريت رفتار و محتويات يك مرورگر است . زبان فوق توانائی انجام عملياتي نظير عمليات روي فايل ها  را دارا نمي باشد ( شايد يكي از دلايل مسائل امنيتي باشد ) . فراگيری جاوااسكريپت راحت است . جاوا اسكريپت بگونه ای طراحی شده است كه قادر به خلق برنامه های كوچك و در عين حال موثر جهت انجام عمليات متعددی نظير برخورد با رويدادهای بوجود آمده در سطح كاربر نظير كليك نمودن بر روی يك آيتم ، بستن يك پنجره ، فعال شدن يك صفحه ، خارج شدن از يك صفحه ، حركت موس روي يك آيتم و… است .

جی کوئری (JQuery ) یک کتابخانه از کدهای جاوا اسکریپت است که با هدف ساده تر کردن کدنویسی جاوا اسکریپت ارائه شده است. با کمک جی کوئری می توان با نوشتن کدهای مختصر کارهای بزرگی انجام دارد.  برای استفاده از کتابخانه جی کوئری باید فایل کتابخانه ای آن با پسوند .js را از سایت ارائه کننده آن دریافت کرده و در صفحه وب آنرا معرفی کنیم. در آینده با روش کدنویسی جاوااسکریپت و استفاده از جی کوئری آشنا خواهید شد.

برنامه نویسی سمت سرویس دهنده

در اين مدل، اسکریپت های برنامه نویسی قرارگرفته در صفحه وب توسط سرویس دهنده اجرا شده و خروجی آنها در صفحه وب درج شده و به سرویس گیرنده فرستاده می شود. این کدها می توانند به فایلها و بانک های اطلاعاتی قرار گرفته روی سرویس دهنده دسترسی داشته و بر اساس درخواست کاربر اطلاعاتی را از آنها استخراج کرده و داخل صفحه قرار دهند.

در این روش، اجراي تمامی پردازش ها بر روی سرويس دهنده،  قبل از ارسال صفحه براي مرورگر است . يكي از مزايای عمده مدل فوق نسبت به مدل Client-Side ، اين مورد است كه : در يك صفحه وب صرفاً شاهد كدهای HTML خواهيم بود. و دستورات برنامه نویسی صفحات وب در نزد سرويس دهنده وب مخفی نگهداری خواهد شد و در نتیجه اكثر مرورگرها قادر به نمايش نتايج خواهند بود .يكي ديگر از نكات  مهم در رابطه با مدل فوق، اين است كه  يك صفحه تا زماني كه درخواستی برای آن دريافت نشده باشد ، محتويات آن بوجود نخواهد آمد.

در ادامه به بررسی برخی تكنولوژيهای متداول  دراين مدل خواهيم پرداخت .

Common Gateway Interface

CGIمكانيزمی براي ايجاد اسكريپت بر روی سرويس دهنده بوده تا بدين طريق امكان ايجاد برنامه ها ی متكي بر وب فراهم گردد.CGI اين امكان را فراهم خواهدكردكه،برنامه های نوشته شده با زبانهایی مثل بیسیک،   C  ،C++ را بر روی سرويس دهنده قرارگرفته و اجرا شود. این برنامه ها می توانند دارای پسوندهای EXE یا DLL باشند که امروزه به دلایل امنیتی و حفاظت در برابر ویروس ها، اکثر سرورهای میزبانی اجازه اجرای این نوع برنامه ها را نمی دهند.

Active Server Pages

تكنولوژب ASP كه پس از عرضه ASP.NET با نام ASP كلاسيك ناميده مي شود، يكی از متداولترين روش های موجود و استفاده شده برای ايجاد صفحات وب پويا است . در ASP از زبانvbScriptکه گرامری شبیه بیسیک دارد برای کدنویسی استفاده می شود . ASP  نسبت به برخی از تكنولوژيهای دیگر از كارآئی پايين تری برخوردار بوده و در زمينه استفاده از زبانهای اسكريپت در كنار خود ، نيز دارای محدوديت جدی است .

Java Server Pages

JSPامكان تركيب Html ويا Xml را با كدهاي جاوا فراهم مي نمايد. اين فناوری برخلاف ASP كه صرفاً توسط سرويس دهنده وب مایكروسافت ( IIS) حمايت می گردد ،‌ توسط سرويس دهندگان متعددی حمايت شده است . JSP در مقايسه با ASP بمراتب دارای قدرت و سرعت بيشتری بوده و برنامه نويسان جاوا بخوبی با قابليت های متعدد آن آشنائي دارند.

Personal Home Page

تكنولوژی PHP كه در ابتدا Personal Home Page  ناميده مي شد و اخيراً PHP: Hypertext Preprocessor  (پیش پردازشگر ابرمتن )ناميده می شود ، يكی ديگر از تكنولوژيهای رايج برای ايجاد صفحات وب پويا است . تكنولوژی فوق بر خلاف ASP.NET ، بصورت مستقل از سکو بوده و بر روی اغلب سيستم ها نظير ويندوز، لینوکس و اغلب نسخه های يونيكس قابل استفاده است . گرامر زبان فوق نظير C و Perl  است.تكنولوژی فوق دارای برخی از ويژگي های برنامه نويسی شی گراء بوده كه امكان سازماندهی و كپسوله نمودن كدها را فراهم می آورد. این تکنولوژی بصورت کدمنبع باز (Open Source) بوده و با استفاده گسترده از لینوکس بعنوان سیستم عامل سرورهای میزبانی وب، محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

ASP.NET

ASP.NET  بعنوان يك ماژول بر روي سرويس دهنده قرار مي گيرد . و در كنار تكنولوژی قدرتمند دات نت قرار دارد برای برنامه نویسی ASP.NET می تواند از محیط توسعه مجتمع ویژوال استودیو دانت نت و زبان های قدرتمندی مثل VB.NET ،C#.NET استفاده کرد. استفاده از این محیط برنامه نویسی با زبان های شی گرا، ویژوال و رویداد گرا، امکان ایجاد سیستم های بزرگ مبتنی بر وب را فراهم می سازد.

نرم افزار مبتنی بر وب

برنامه هائی با قابليت اجرا بر روی  وب را داشته باشند Web-enabled ، Web-based و Web application گفته می شوند . به هر يک از برنامه های فوق،  می‌توان از طريق يک مرورگر دستيابی پيدا کرد. طراحی  برنامه هایمبتنی بر وب (Web-Based) ، بگونه ای است که قابليت اجراء بر روی اينترنت و وب را داشته و تماماً از طریق مرورگر اجرا می شوند، در مقابل برنامه های Web-enabled ، قبل از مطرح شدن وب ايجاد شده و دارای یکرابط مبتنی بر وب جهت دسترسی از طریق وب نیز می باشند. پس برنامه های مبتنی بر وب ، از آغاز با رويکرد وب ، طراحی و پياده سازی شده در صورتيکه برنامه های Web-enabled ، از نرم افزارهای موجود به کمک يک رابط مبتی بر وب استفاده می نمايند.

برنامه های Web-Based ، دارای امکانات و قابليت های متعددی بوده که بمنظور استفاده در وب طراحی و پياده سازی شده اند. برنامه های Web-enabled ، دارای يک دروازه مجزا تحت وب بوده که امکان ارتباط با نرم افزارهای قديمی را فراهم می آورد. دروازه موجود امکان استفاده از تمام قابليت های نرم افزارهای موجود را فراهم نخواهد کرد و صرفاً پاسخگو به بخش محدودی از انتظارات خواهند بود. بديهی است بخش هائی از نرم افزارهای موجود ( سنتی ) می بايست با رويکرد وب بازنويسی شده تا امکان ارتباط آنان با دروازه فراهم گردد.

برنامه های موجود بر روی برخی از سايت ها نظير : خريد کالا ، کتاب ، رزو بليط هواپيما ، ارسال و دريافت نامه الکترونيکی،  نمونه هائی از برنامه های مبتنی بر وب می باشند.